SHINIKIZO LA DAMU(HYPERTENSION): MASWALI NA MAJIBU....

Je? Nini maana ya Shinikizo la damu?

Shinikizo la juu la damu (hypertension) au presha ya juu ya damu, pia huitwashinikizo la mishipa ya damu, ni sugu hali ya ugonjwa ambapo nguvu ya msukumo wa damu katika mishipa inaongezeka. Ongezeko hilo husababisha moyo kufanya kazi kupita kiasi ili uzungushe damu katika mishipa ya damu. Kuna vipimo viwili vya shinikizo la damu, yaani systolic na diastolic, shinikizo au presha ya systolic ni kipimo cha damu ambacho kinapima nguvu ya msukumo wa damu katika mishipa ya damu wakati moyo unadunda. Shinikizo au presha ya diastole inapima nguvu ya msukumo wa damu katika mishipa ya damu wakati moyo umepumetulia au kati ya mapigo ya moyo (diastole). Kipimo cha kawaida cha shinikizo la damu ni 100–140 milimita za mekyuri (mmHg) systolic (kipimo cha juu) na 60–90  milimita za mekyuri (mmHg) diastolic (kipimo cha chini). Shinikizo la juu la damu hutokea kama kipimo kikiwa zaidi ya 140/90 mmHg kwa muda mrefu.

Kuna aina ngapi za shinikizo la damu?

Kuna aina mbili ya shinikizo la juu la damu shinikizo la juu la damu la asili na shinikizo la damu linalosababishwa na magonjwa mengine. Kadiri ya asilimia 90–95% ya watu wanaathirika na "shinikizo la juu la damu la asili", yaani wana ugonjwa huu bila kuwa na chanzo cha kisayansi kinachofahamika.Magonjwa mengine ya Figo, mishipa, moyo, mfumo wa homoni huathiri asilimia 5–10% iliyobaki ya watu wenye shinikizo la damu (shinikizo la damu linalosababishwa na magonjwa mengine).

Je? Dalili zake ni zipi?

Mara nyingi watu wenye shinikizo la damu hawana dalili yoyote, na huwa inagundulika baada ya kufanya uchunguzi kwa kawaida kupitiascreening, au wakati maangalizi ya afya yanafanywa kwa sababu nyingine. Watu wengine wenye shinikizo la damu huwa wanapata maumivu ya kichwa (haswa nyuma ya kichwa na asubuhi), pamoja na kuchanganyikiwa, kizunguzungu, sikio kelele (mvumo au mazomeo masikioni), kutoweza kuona vizuri au matukio ya kuzirai.

Baada ya uchunguzi wa mwili, kunakuwa na wasiwasi wa shinikizo la juu la damu kama kuna upanuzi wa mishipa ya damu ya retina baada ya kufanya uchunguzi wa optic fundus iliyopo nyuma ya jicho kwa kutumia chombo cha kufanyia uchunguzi yaani ophthalmoscopy.Classically, ukali wa mabadiliko ya shinikizo la damu ya retina linagawanya kwenye vikundi kuanzia I hadi IV, ingawa inaweza kuwa vigumu kuzitofautisha aina kali kiasi.Chombo cha kufanyia uchunguzi wa macho kinaweza kuonyesha muda ambao mtu amekuwa na shinikizo la juu la damu.

Dalili zingine zinaweza kusababishwa na magonjwa mengine, yaani shinikizo la damu linaloletwa na sababu zingine zinazojulikana kama vile magonjwa ya figo au mabadiliko ya mfumo wa homoni. Kwa mfano, unene wa kifua na tumbo, uthibiti mbaya wa sukari, moon facies au mkusanyiko wa mafuta usoni, mkusanyiko wa mafuta mgongoni ("buffalo hump") na purple striae au alama za unene huonyesha dalili ya ugonjwa wa homoni wa Cushing's syndrome.Ugonjwa unaoathiri kikoromeo na acromegaly yaani mwili hutengeneza homoni ya kukuza umbo pia huweza kuleta shinikizo la juu la damu na dalili zake za kawaida huonekana.Wembamba wa mishipa ya tumbo au abdominal bruit inaweza kuwa ni ishara ya renal artery stenosis au kuziba kwa mishipa ya damu ipelekayo damu kwenye figo. Shinikizo la chini la damu katika miguu au mapigo ya mshipa wa mguu yanayochelewa au ukosefu wa mapigo mapigo ya mshipa wa mguu inaweza kuwa ni dalili ya aortic coarctation(kupungua kwa upana wa mshipa mkuu utoao damu kwenye moyo kwenda mwilini). Shinikizo la damu ambalo linalotofautiana sana na kuumwa kwa kichwa, mpapatiko wa moyo, kubadilika rangi ya ngozi, na utoaji jasho ni lazima kuwe na wasiwasi wa pheochromocytoma yaani saratani ya tezi iliyo juu ya figo.

Ni jinsi gani naweza kujikinga na ugonjwa huu?

adi ya watu ambao wanashinikiza la juu la damu ni kubwa japo hawatambui. Hatua ya kushughulikia idadi ya watu wote wanaotakiwa kupunguza madhara ya shinikizo la damu na kupunguza haja ya tiba ya antihypertensive dawa za kulevya. Mabadiliko ya maisha Ilipendekeza kuwa shinikizo la damu liwe chini, kabla ya kuanza dawa za tiba. 2004 Uingereza shinikizo la damu Society la miongozo mapendekezo ya mabadiliko ya maisha yafuatayo sambamba na miongozo ilivyoainishwa na Marekani ya taifa ya mipango ya High BP elimu ya mwaka 2002 kwa ajili ya kuzuia msingi wa shinikizo la damu ni kama ifuatavyo:

• Kudumisha kawaida uzito wa mwili (kwa mfano. mwili molekuli index 20–25 kg/m²).
• Kupunguza vyakula vyenye sodium angalau <100  mmol/ siku (<6 g ya kloridi sodium au<2.4 g ya sodium kwa siku).
• Kushiriki katika shughuli za mara kwa mara aerobic kimwili kama vile kutembea upesi (≥30 min kwa siku, wengi siku za juma).
• Punguza pombe kwa vitengo visivyozidi 3 units/ kwa siku kwa wanaume na vitengo visivyozidi 2 units/ kwa siku kwa wanawake.
• Kutumia lishe yenye matunda na mbonga.

  KUMBUKA.

Mabadiliko mwafaka ya mtindo wa maisha yanaweza kupunguza shinikizo la damu kama ilivyo kwa dawa ya mtu binafsi ya antihypertensive na kupata matokeo bora zaidi.

 Itaendelea sehemu ya pili............

  Dr Theobard M.Rwiza.

ASANTE SANA KUTEMBELEA BLOGU YETU...KARIBU TENA.